1η Μαΐου 1909 | Γέννηση του ποιητή Γιάννη Ρίτσου | Εκδόσεις Κέδρος

Την Πρωτομαγιά του 1909 γεννιέται ο Γιάννης Ρίτσος. […] Γιατί δε νοείται καλλιτέχνης πέρα κι έξω απ’ την κοινωνία (αφόρητα πια γνωστή κοινοτοπία). Απ’ την κοινωνία αντλεί και σ’ αυτήν ξαναγυρίζει το έργο του. […] Όλα τα ντουβάρια του κόσμου γεμάτα πύρινα συνθήματα. Όλες οι καρδιές μια κόκκινη κραυγή. Άνοιξαν όλα τα παράθυρα στ’ όνειρο και στην πράξη. Άνοιξε ο χώρος. Ποιος θ’ αρνηθεί να πλατύνει το βήμα και την ανάσα μέσα σε τούτη την απέραντη πλατεία, κάτου από τούτο το απέραντο φως που τίποτα δεν κρύβει, που ξεψαχνίζει όλους τους ίσκιους; Οι λαοί προχωρούν. Τα ατσάλινα βήματά τους ραγίζουν τις νύχτες. Το μεγάλο μαζικό τραγούδι γιομίζει τ’ αυτιά της Ιστορίας. Ποιος δεν τ’ ακούει; Ποιος δε βλέπει; Μόνο οι κουφές ψυχές, μόνο τα θεόστραβα μυαλά. Μονάχα κείνος που δεν είναι άνθρωπος. Κι όποιος δεν είναι άνθρωπος πώς θα μπορούσε να ’ναι ποιητής; Κάποιοι, την τελευταία στιγμή, αδράχνουνται απ’ το φουστάνι της μάνας τους και κοντοστέκονται. Σου λένε: «η ομάδα θα πνίξει την προσωπικότητα», «η μάζα θα μας κυκλώσει και θα στραγγίξει την ατομική μας λευτεριά». Σάμπως η μάζα να μην πολέμησε και να μην πολεμάει για τούτη τη λευτεριά. Σάμπως να μην είναι το ψωμί της ψυχής της τούτη η αγάπη, τούτο τ’ όραμα της λευτεριάς. Αυτοί που μιλάνε έτσι μας θυμίζουν τα μικρά παιδιά που παρασταίνουνε τους ήρωες μέσα στους τέσσερις τοίχους του σπιτιού τους, μέσα στους τέσσερους τοίχους της στοργής της μάνας τους και σα βρεθούν μπροστά στον κόσμο τα χάνουνε και κλαίνε και ζητάνε να γυρίσουν σπίτι τους να ξαναγίνουν οι ήρωες των τέσσερων τοίχων, οι ασφαλισμένοι γίγαντες πίσω απ’ την κλειδαρότρυπα της μητρικής αγάπης, εκεί που η σύγκριση λείπει, κι ο έπαινος είναι εύκολος, κι ο αγώνας μαλακός, κι ο δρόμος λίγος. Αυτό είναι δειλία που γυρεύει να κρυφτεί, όταν δεν είναι ύπουλη και συνειδητή διαστρέβλωση της πραγματικότητας. Το ξέρουμε πως είναι εύκολο να φαντάξουμε δίχως και πολύ κόπο, δίχως θυσία, ήρωες στη μικρή, αραχνιασμένη και «λεύτερη» γωνιά του σπιτιού μας, στα μάτια της μάνας μας και των τριών όμοιών μας φίλων, που μας παινεύουν για να παινευτούν κι αυτοί με τη σειρά τους. Μα είναι δύσκολο κι ακριβό και μεγάλο, να κρατάς ως την άκρη την ανθρώπινη ευθύνη σου, μέσα στο αδιάψευστο φως, όταν χιλιάδες μάτια σε βλέπουν και χιλιάδες αυτιά σ’ ακούν. Εκεί να πάρει κανείς τη θέση του, μες στους πλατιούς αυλόγυρους του ορίζοντα, δεν είναι «τιποτένιος ρόλος», δεν είναι «περιορισμός του ατόμου», μα είναι ο καλύτερος τρόπος να δώσει ό,τι πιότερο έχει το άτομο, να πάρει ό,τι πιότερο μπορεί, ν’ αναπτύξει ως το άπειρο τις ικανότητές του, να ξεβουλώσει τα ρουθούνια της ψυχής του, ν’ ανοίξει τους πόρους του πνεύματός του. Εδώ η μεγάλη άμιλλα, η μεγάλη δοκιμασία, το μεγάλο έργο. Εδώ χρειάζουνται γερά κότσια κι όποιος τα ’χει χιλιάδες κόσμος θα τον αγκαλιάσει και θα τον στεφανώσει. Δεν είναι κλείσιμο του ατόμου λοιπόν η ομάδα, μα άνοιγμα. Προς τα κει θα τραβήξουν όσοι ζωντανοί απ’ τους σημερνούς τεχνίτες του λόγου κι απ’ τους αυριανούς. Στον ανοιχτό χώρο, στην ανοιχτή ψυχή τού λαού, στην ανοιχτή πράξη. Μα τούτη η δουλειά είναι δύσκολη για τον τωρινό συγγραφέα. Του λείπει μια τέτοια παράδοση. Του λείπει η προγενέστερη «αισθητική μνήμη» για να ’χει ένα σίγουρο καλλιτεχνικό θεμέλιο. Πρέπει να κάνει μόνος του κι απ’ την αρχή όλον τούτο τον άθλο. Ο λαός προχώρησε πολύ. Και μεις μείναμε πίσω. Το έργο του δεν επικυρώθηκε ακόμη απ’ το έργο μας. Η δικιά του η λέξη δε ζεστάθηκε ακόμα στον κόρφο της τέχνης μας. Πράξεις ηρωικές, θυσίες, βουνά μεγαλείου, λεβεντιάς, στέκουν ακόμα ανεκμετάλλευτα, στα πρόθυρα της καλλιτεχνικής μας συνείδησης, χωρίς να μπορούμε να τα σαρκώσουμε σε πράξεις τέχνης. Όχι γιατί μας λείπει η συγκίνηση, το αίσθημα, η πίστη. Μα γιατί τούτη η πραγματικότητα στέκει πιο πάνου απ’ τις καλλιτεχνικές μας δυνάμεις κι απ’ τα αισθητικά μας εφόδια. Μας αποστομώνει το μεγαλείο της. Η ίδια μας η συγκίνηση μας μπουκώνει το στόμα. Η καινούργια πράξη υπάρχει, η καινούργια λέξη αργεί. Ο μύθος είναι έτοιμος, περιμένοντας το λόγο. Γιάννης Ρίτσος Περιοδικό Ελεύθερα Γράμματα, τεύχος 23, 12 Οκτωβρίου 1945 Αναδημοσιεύθηκε στο περιοδικό η λέξη, τεύχος 201, Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2009